Soms zie je mensen waar het talent en de gedrevenheid vanaf spat, maar die toch niet datgene bereiken wat ze zouden kunnen en willen bereiken. Een nieuwe baan in een ander ziekenhuis. Voor zichzelf beginnen in een eigen praktijk. Een leidinggevende functie.

Terwijl hun omgeving denkt dat ze het best zouden kunnen, komen ze maar niet tot actie of saboteren soms hun eigen succes.

• “Ik ga die sollicitatiebrief toch maar niet schrijven, want ze hebben vast al een interne kandidaat.”
• “Mijn collega’s vinden het vast niet fijn als ik een eigen praktijk ga beginnen, dus laat maar zitten.”
• “Ik wil onderdeel van het team blijven en daar moet ik mijn ambities maar op aanpassen.”

Eén van de redenen om niet tot actie over te gaan, is faalangst. De meeste mensen weten wel wat daaronder wordt verstaan. Waar veel mensen niet mee bekend zijn, is de angst voor succes.

Het klinkt op het eerste gezicht onlogisch, maar angst voor succes is een belangrijke reden waardoor mensen niet datgene bereiken wat ze zouden kunnen en willen bereiken. Kijk maar eens of je de volgende drie vormen van succesangst herkent.

Angst om het succes weer te verliezen

“Ik ga geen succes najagen, want dat kan ik weer net zo hard verliezen.”

Dit is een drogredenering van het type: “Het is zinloos om te eten, want morgen heb ik toch weer trek.” Heel even denk je dat hij plausibel is, maar dan doorzie je hem en dan is hij eigenlijk best grappig.

Achter deze drogredenering zit de angst dat het moeizaam bereikte succes op een dag verdwijnt en je berooid achterlaat. Kijk maar eens hoeveel loterijwinnaars ongelukkig en failliet eindigen. Je hebt maar één kans op succes, het is erop of eronder.

De vraag is of die gedachte klopt.

Het is inderdaad waar dat loterijwinnaars en erfgenamen van grote vermogens in de problemen kunnen raken door al het geld dat ze ineens tot hun beschikking hebben. Maar dat is iets anders dan zelf succes opbouwen.

Mensen die succesvol zijn geworden, zijn in dat proces veranderd. Ze hebben allerlei dingen over zichzelf geleerd, maar ook over anderen en over manieren waarop ze hun werk zo goed mogelijk kunnen doen. Ze leren kansen te ontdekken en te benutten. Ze leren de kracht van initiatief nemen, vooral op het moment dat ze nog niet weten of het allemaal gaat lukken wat ze voor ogen hebben.

Als hun eigen bedrijf dan toch failliet gaat, of de managementbaan tegen blijkt te vallen, hebben ze veel geleerd waarmee ze een volgende keer opnieuw succesvol kunnen worden. Als het één keer lukt, kan het ook een tweede keer lukken.

Angst om mensen te verliezen

Het spreekwoord zegt het al: Hoge bomen vangen veel wind: succesvolle mensen krijgen veel kritiek.

Nog vervelender is het dat iedereen die kritiek altijd en overal mag geven. Kijk maar eens rond op forums, Twitter en Facebook, dan zie je hoe ongenuanceerd kritiek wordt gespuid op beroemdheden, politici, rechters, dokters enzovoort. Misschien grappig bedoeld, maar lastig om van je af te laten glijden als je het zelf over je heen krijgt gestort.

Eén ding kun je niet veranderen: Mensen zonder succes zullen je altijd bekritiseren. Soms zijn het zelfs de mensen die dicht bij je staan, zoals collega’s en vrienden. En eigenlijk is dat heel logisch.

Op het moment dat jij meer uit het leven wilt halen dan zij, confronteer je ze namelijk met hun eigen onvermogen om tot actie over te gaan. Als het jou wel lukt om te worden toegelaten tot een specialisatie of om een bijzondere functie te bemachtigen, maak je heel zichtbaar dat het hen niet lukt.

Maar dat is jou niet te verwijten!

Integendeel, het probleem zit hem in het gedrag van de anderen. Ze noemen zich misschien jouw vrienden, familie of collega’s, maar intussen hebben ze eigenlijk nodig dat jij faalt. Waarom? Omdat ze dan kunnen vasthouden aan hun eigen overtuiging dat het leven niet eerlijk is, dat ze nooit kansen krijgen en dat het vooral aan anderen of aan “het systeem” ligt dat zij niet bereiken wat ze willen bereiken. Als het maar niet aan henzelf ligt.

Dit fenomeen is wel bekend als het Krabbenmand-effect: Als je een aantal krabben in een mand stopt, is er altijd wel eentje die probeert te ontsnappen. Maar net op het moment dat hij er bijna uit is, wordt hij door de anderen terug de mand in getrokken. Met als gevolg dat alle krabben uiteindelijk in de pan eindigen.

Er zijn ook mensen die het Krabbenmand-effect gebruiken als een teken dat ze goed bezig zijn. Ik was erg geïnspireerd door een citaat van André Geim, die in 2010 de Nobelprijs won voor het ontdekken van grafeen.

Als je nooit jaloezie opwekt, haal je niet uit het leven wat erin zit.

Maar het is niet allemaal kommer en kwel. Gelukkig krijg je ook weer nieuwe vrienden door succes. Grappig genoeg zijn dat vaak mensen die juist heel goed begrijpen wat je drijft en waar je mee bezig bent. Niet om elitair te doen, maar omdat zij weten hoe het is om te gaan voor iets wat je graag wilt, ook tegen de wind in.

Als je in jezelf de angst herkent om mensen te verliezen, moet je jezelf misschien de volgende vraag stellen:

Ben ik bereid om af te zien van mijn dromen, zodat anderen zich niet bedreigd voelen door mijn succes?

Angst om een akelige persoon te worden

Deze angst hangt samen met een empirische observatie: Succesvolle mensen zijn niet altijd aardige mensen. Integendeel, er bestaan heel onvriendelijke, dominante en stiekeme succesvolle mensen. Je komt ze tegen op allerlei plekken waar ze zich met politiek instinct en gevoel voor machtsverhoudingen naar boven hebben gewerkt.

Als je met zo iemand te maken hebt, moet je je één ding goed realiseren: Succes is als een vergrootglas. Het versterkt wie je al bent.

De brompot kan een negatieve tiran worden als hij succes krijgt. Het onzekere meisje kan eindigen als een directrice die voortdurend bevestiging nodig heeft van haar ondergeschikten. En de handige jongen die zaken goed kan ritselen, loopt het gevaar om een corrupte bestuurder worden.

Het goede nieuws is: Als je je hierover zorgen maakt, is de kans kleiner dat het jou ook gaat overkomen. De integere, gedreven arts die steeds oog heeft voor de patiënt, kan een heel inspirerende leider worden. Misschien word jij dat wel.

“Wie we zijn wordt niet bepaald door onze talenten, maar door onze keuzes.” – Harry Potter en de Steen der Wijzen

Organiseer tegenspraak

Dan nog een tip uit de tijd van de middeleeuwse vorsten. Zij hadden een probleem, want iedereen aan het hof probeerde hen naar de mond te praten, om daar zelf beter van te worden. Als je in de gunst viel van de vorst, kon je immers zomaar een landgoed of een grote zak geld krijgen. Daardoor was het voor de vorst heel moeilijk om een goed beeld te krijgen van de manier waarop hij werd gezien door zijn onderdanen.

Daarom had iedere vorst een hofnar. Dat was een levensgevaarlijk beroep, want de hofnar zei datgene tegen de vorst wat iedereen dacht en niemand durfde te zeggen. Verstandige vorsten maakten dankbaar gebruik van deze tegenspraak om hun rijk beter te besturen.

Tegenwoordig hebben we geen hofnarren meer, maar wel collega’s, medewerkers of een coach met wie we dit gesprek kunnen voeren. Zorg ervoor dat je tegenspraak krijgt, anders word je vroeg of laat een karikatuur van jezelf.

Nu jij!

Waar zit jouw angst voor succes? En wat wordt je eerste stap om hiermee om te gaan? Ik hoor graag van je!