Zoals in een vorig artikel besproken, komt stress veel voor bij artsen en andere werkers in de gezondheidszorg. De voor de hand liggende vraag is dan ook: “Wat kan ik er zelf aan doen?”
Er zijn wel algemene tips, zoals zorgen voor een adequaat tijdsmanagement en samenwerking met collega’s, maar om de vraag goed te beantwoorden, moet je eigenlijk wat meer informatie hebben. Stress heeft namelijk een sterk persoonlijke invulling. Verschillende mensen hebben last van verschillende bronnen van stress, hebben verschillende manieren van omgaan met stress en hebben verschillende overtuigingen over stress.
Bronnen van stress
Bronnen van stress lopen sterk uiteen van persoon tot persoon. Wat voor de één stress veroorzaakt, is voor de ander iets wat hij glimlachend terzijde schuift. Ik ken mensen die heel veel stress oplopen door voorvallen die anderen weer volkomen koud laten: onverwachte files, telefonische verkopers, een uitlopend spreekuur, politieke spelletjes binnen hun maatschap.
Omgaan met stress
Verder hebben mensen verschillende manieren van omgaan met stress, van hardlopen tot kettingroken. Om meer grip op je eigen stressmanagement te krijgen, moet je eerst weten hoe je er zelf van nature mee omgaat en wat dit je oplevert. Heb je van nature een constructieve of een destructieve manier van omgaan met stress? En hoe kun je daar iets aan veranderen?
Overtuigingen over stress
Tenslotte zijn er uiteenlopende overtuigingen over stress. Voor de één is stress een statussymbool dat nou eenmaal hoort bij een verantwoordelijke baan, voor de ander een teken dat hij zijn zaken niet op orde heeft en voortdurend faalt.
Je kunt jezelf de volgende vier gewetensvragen stellen om een beter beeld te krijgen van de patronen die jou stress bezorgen en die je helpen om beter met de stress om te gaan.
Vraag 1 – Wanneer was ik de laatste keer ontspannen?
Met deze nogal confronterende vraag kun je achterhalen hoe diep stress eigenlijk verankerd zit in je dagelijks leven. Kun je elke avond na het werk ontspannen, of ben je de hele week gestrest en is er een weekend voor nodig om echt tot rust te komen?
Of misschien ontspan je pas echt als je op vakantie bent. Is de rest van het jaar dan een bron van stress voor je? Ieder jaar staan in september de kranten weer vol met het bericht dat de doorsnee werknemer een paar dagen na de vakantie weer net zo gestrest is als ervoor. Ben jij ook een van die mensen?
Vraag 2 – Wat zijn de oorzaken van mijn stress?
Dit lijkt een simpele vraag, maar het is vaak veel moeilijker dan je denkt om de oorzaken van stress te achterhalen. Vooral als je al een reden hebt bedacht voor je stress, is het moeilijk om onbevangen te kijken of dit wel de echte reden is.
Voor een aantal oorzaken is het de moeite waard om er eens wat langer bij stil te staan:
Honger en vermoeidheid
Onderschat niet wat honger en vermoeidheid kunnen betekenen voor je functioneren. Met een lege maag kost het extra moeite om geconcentreerd te werken en empathisch te reageren op patiënten en collega’s. Helaas is het voor heel wat artsen nog steeds een gewoonte om de lunch over te slaan vanwege de werkdruk. Daarmee maken ze zichzelf het leven erg zwaar in de namiddag!
Vermoeidheid betekent dat je meer je best moet doen om je te blijven concentreren en geen fouten te maken. Van 24-uursdiensten is al jaren bekend dat ze lijden tot meer medische fouten. Vooral zogenaamde vigilantietaken lijden onder vermoeidheid, dat zijn taken die te maken hebben met voortdurende oplettendheid en ingrijpen als bijgestuurd moet worden.
Iedereen die wel eens na een vertraagde vlucht in het holst van de nacht vanuit Schiphol naar huis is gereden, kan hierover meepraten. Op de snelweg rij je misschien een paar keer over de witte streep, maar in de patiëntenzorg kan vermoeidheid ernstige consequenties hebben.
Verveling
Onderprikkeling kan stress opleveren, net zoals overprikkeling. Het werkniveau dat bij je past levert de minste stress op, zoals blijkt uit dit schema:
Kenniswerkers (en daar horen dokters ook bij) lopen het risico op een bore out, een situatie waarbij iemand opbrandt doordat hij voortdurend werk onder zijn niveau moet doen dat weinig voldoening oplevert. Denk aan gebruiksonvriendelijke administratieve systemen die nauwkeurig moeten worden ingevuld en daardoor veel tijd en denkkracht van de dokter vragen die zijn tijd liever besteedt aan het zien van patiënten.
Overbelasting
Dit is de bekendste oorzaak van stress: Er wordt meer van je gevraagd dan je aan kunt. Draaglast en draagkracht zijn uit evenwicht.
Je bent zelf ook een belangrijke bron van stress. Veel mensen lijden aan stress doordat ze meer van zichzelf vragen dan ze eigenlijk aan kunnen. Perfectionisme kan daar een reden voor, maar ook pogingen om allerlei verschillende conflicterende rollen tegelijkertijd te vervullen: arts, collega, moeder, promovenda enzovoort.
Vraag 3 – Wat is mijn manier van omgaan met stress?
Er zijn veel manieren van omgaan met stress, waarvan sommige effectiever zijn dan andere.
Roken en alcohol werken ontspannend en verminderen daardoor het onbehaaglijke gevoel van stress. Helaas dragen ze niet bij tot het wegnemen van de oorzaak van stress.
Eten is gedrag dat sterk aan emoties is gekoppeld. Wie heeft er niet als kind een snoepje gekregen als troost na een valpartij? Nogal wat mensen gebruiken eten als een manier om zichzelf te troosten en zich weer fijn te voelen.
Gebruik van drugs en slaap- of kalmeringsmiddelen komt ook onder artsen voor. Vooral onder de artsen en verpleegkundigen die gemakkelijk toegang hebben tot geneesmiddelen, komt dit voor.
Sommige mensen bedwelmen zichzelf met TV-kijken of eindeloos surfen op internet. TV-kijken en PC-gebruik is niet per definitie problematisch, maar als je er meer tijd aan besteedt dan je eigenlijk wilt, is het tijd om hier eens goed bij stil te staan.
Buiten zijn, bewegen en sporten zijn effectieve middelen tegen stress. Het valt mij vaak op hoeveel artsen aan hardlopen doen en je hoort hardlopers ook vaak vertellen hoe ze hun hoofd helemaal leeg kunnen maken door te gaan lopen.
Bij uitstelgedrag, in het Engels procrastination genoemd, stel je je werk zo lang mogelijk uit, omdat het een vervelende prikkel voor je is die je op die manier probeert te vermijden. Ook dit is een manier om met stress om te gaan, maar wel een die ertoe lijdt dat de stress steeds meer escaleert door al het achterstallige werk.
Uitbarstingen van woede komen voor bij mensen die voortdurend onder stress staan en dat niet uiten naar de stressor zelf. Een kleine tegenvaller in het verkeer, een haperende computer of een ongehoorzaam kind kunnen dan de druppel zijn die de emmer doet overlopen en leiden tot een woedeaanval. Het akelige van die uitbarstingen is dat ze vaak gericht zijn op de mensen die je juist tot steun kunnen zijn: partner, vrienden en kinderen.
Vraag 4 – Wat zijn mijn overtuigingen over het omgaan met stress?
Jouw eigen overtuigingen over stress zijn bepalend voor de manier waarop je het beste je eigen stress kunt aanpakken.
Het hoort erbij
Een overtuiging als “Het hoort er nu eenmaal bij” of “Zo is mijn werk” kan betekenen dat je eigenlijk dankbaar zou moeten zijn voor de stress. Het is dan een soort statussymbool om trots op te zijn, zoals mensen die, op de vraag hoe het met ze gaat, antwoorden met “druk-druk-druk!”
Als je er ook zo tegenaan kijkt, wil je dan wel van je stress af? Of is dit voor jou de optimale balans van werken en presteren?
Komt het door mij of door al die anderen?
Een andere overtuiging gaat over de vraag of de stress door jou of door je omgeving wordt veroorzaakt. Met andere woorden, het verschil tussen “Is mijn werk te zwaar?” en “Ben ik te perfectionistisch?” Als je denkt dat je werk te zwaar is, ligt het voor de hand om je inspanningen daarop te richten. Als je denkt dat je manier van omgaan met je werk het probleem is, zou je eerst daarnaar moeten kijken.
Helaas is het niet zo dat je eerste inschatting altijd klopt. Het kan dus best zijn dat je ook een keer naar je eigen manier van omgaan met je werk moet kijken, als blijkt dat de andere aanpak niet werkt.
Overtuigingen over veranderen
Lastige overtuigingen om mee om te gaan, zijn de “Ik moet…” of “Ik ben nu eenmaal…“-overtuigingen. Zij gaan ervan uit dat je geen keuze hebt en dat je je gedrag niet kunt veranderen. Twee voorbeelden: “Ik moet tegen deze werkdruk kunnen” en “Ik ben nu eenmaal een druk baasje”.
Deze overtuigingen helpen je niet om te experimenteren met ander gedrag en een andere manier van kijken naar je werk.
Beantwoord de bovenstaande vier vragen eens om je eigen manier van omgaan met stress te analyseren. Zitten er inzchten bij die je je nog niet gerealiseerd had? Hoe productief is jouw manier van omgaan met stress? Wat zou je willen veranderen?
In het volgende deel gaan we kijken naar manieren om stress te verminderen, te beginnen met het vermijden van bronnen van stress.
Navigatie
Home › Stressmanagement › Vier gewetensvragen aan jezelf