Op het moment dat ik dit intyp, is het mei 2020. We leven in een bijzondere tijd. De Covid-19 epidemie en de noodzakelijke social distancing maken dat mensen nieuwe hobby’s oppakken.

En er is één hobby waar we nu heel veel energie aan kunnen besteden:

Klagen.

Geef het maar toe, klagen is gewoon lekker. We doen het graag. Het is een manier om contact te leggen met anderen. Het werkt zo goed, dat we zelfs gesprekken kunnen aanknopen met mensen die we niet kennen. Gespreksonderwerp nodig op het perron? Begin maar te klagen over de vertraging, of over het weer en je hebt meteen een gesprek.

Deze tekst heb ik geschreven voor het Radboudumc, dat mij toestemming heeft gegeven om het ook toegankelijk te maken voor niet-studenten en niet-medewerkers. Hartelijk dank daarvoor!

In deze Covid-periode zitten we vaak thuis te werken of te studeren. We hebben weinig contact en wat doen we vaak als we elkaar spreken? Vaak is dat klagen, blijkbaar is dat heel natuurlijk.

Wat is klagen eigenlijk?

Hoe herken je de vorm van klagen waar ik het over heb? Er zijn vier kenmerken die samen het woord VERB opleveren.

1. De eerste is Victimization. Je klager voelt zichzelf slachtoffer van de situatie of van een ander.
2. De tweede is Entitlement. De klager vindt dat hij ergens recht op hebt. Recht op een schadevergoeding, op een onbezorgde jeugd, op een extra tentamenkans.
3. De derde is Rescue Me. De klager wilt dat iemand anders hem redt.
4. De vierde is Blaming. De klager geeft iemand de schuld van wat hem overkomt.

Deze vier kenmerken komen steeds terug.

Positieve kanten van klagen

Op het eerste gezicht voelen we ons beter als we klagen. We blazen stoom af, we raken wat stress kwijt. We herkennen de dingen waar andere mensen zich over ergeren en voelen ons minder alleen.  

Er zijn vrienden of collega’s waarmee we een band hebben die er vooral bestaat uit samen klagen over de wereld.

Sommige mensen zijn ook heel creatief in het verwoorden brengen van hun geklaag. Zij zijn coole en grappige klagers.

In de gezondheidszorg, maar ook in de maatschappij, krijg je aandacht als je klaagt.

• Op televisie en op internet zie je wel de klagers over het energiebedrijf, maar nooit de mensen die al twintig jaar tevreden klant zijn.
• Aan de universiteiten en ziekenhuizen gaat de meeste aandacht uit naar de studenten en patiënten met de meeste klachten.
• Onlangs kreeg ik een advies van een patiënt. Hij zei: “Als je echt wilt dat er iets verandert in de zorg, moet je geen feedback geven. Dan moet je een klacht indienen, want alleen dan word je serieus genomen.”

Er is ook een andere kant.

Stoom afblazen of aangeleerde hulpeloosheid?

Klagen is stoom afblazen, maar kan ook lijken op het samen zingen van een irritant liedje. Het wordt steeds luider en je krijgt het niet meer uit je hoofd. Het verspreidt zich razendsnel via Whatsapp en andere social media. Als je er doorheen scrollt, wordt je stress alleen maar meer.

We klagen vooral over dingen die we vervelend genoeg vinden om aandacht aan te besteden, maar niet vervelend genoeg om wat aan te doen. We werken dus niet aan een oplossing door ons geklaag. We maken onszelf wijs dat we niets kunt veranderen aan de situatie. Iemand anders is het schuld, iemand doet ons dit aan, en op die persoon zijn we boos.

In de psychologie heet dit aangeleerde hulpeloosheid. Denk aan slachtoffers van oorlogsgeweld, gevangenschap en mishandeling. Door hun vreselijke ervaringen denken ze soms dat ze geen enkele invloed meer hebben op hun situatie. Ze doen zelfs geen ontsnappingspogingen meer als het hek wordt opengezet. Het hek is niet meer nodig, het echte hek zat in hun hoofd.

Het blijkt dat iedereen wel wat aangeleerde hulpeloosheid in zich heeft. Als je jezelf hoort zeggen dat je toch niets kunt veranderen aan je situatie, moet je alert zijn op aangeleerde hulpeloosheid. Wat kun je wel aanpakken? Hoe kun je uit je slachtofferrol komen?

Als je zorgverlener bent of studeert voor een beroep in de gezondheidszorg, wordt straks van je verwacht dat je dienstbaar bent aan de ander. Jij bent degene bent die mensen helpt om weer op een positieve manier invulling te geven aan hun leven, met de beperkingen die ze hebben. Oefenen om je eigen slachtoffergedrag te verminderen is belangrijk voor het opbouwen van een medisch professionele houding.

Een lekker gevoel?

Er is veel onderzoek gedaan naar klagen. Een bevinding die vaak terugkomt is dat klagen om te klagen een negatief effect heeft op het welbevinden van de klager en de luisteraar. Mensen die vaak klagen, worden gezien als onprettige mensen. Je hebt maar twee mogelijkheden om met ze in gesprek te gaan: je kunt met ze discussiëren of je kunt toegeven. Daardoor wordt het sociaal contact eigenlijk altijd een soort strijd. Je kunt ervoor kiezen om toe te geven, maar dat betekent dat je het negatieve wereldbeeld overneemt. Dat wil je waarschijnlijk ook niet.

Uit onderzoek blijkt dat mensen die vaak klagen, worden gezien als onprettige mensen

Klagen om meer inzicht te krijgen of een oplossing te vinden, leidt wel tot meer welbevinden. Als het lukt om het gesprek die wending te geven, ben je ineens veel constructiever bezig. Misschien vind je een oplossing voor het probleem, je interactie zal in ieder geval positiever zijn.

Een alternatief voor klagen

Robert Emmons en Martin Seligman zijn op zoek gegaan naar manieren om positiviteit, zelfsturing, welzijn en vitaliteit te vergroten.

Een van de meest effectieve oplossingen is heel eenvoudig. We hebben het over dankbaarheid.

Mensen die hun dankbaarheid oefenden door hierover in een dagboekje te schrijven, hadden na een paar weken een lagere cortisolspiegel, een betere slaapkwaliteit, een betere stemming, lagere bloeddruk en meer mentale veerkracht. Hun relatie met andere mensen werd beter. Ze merkten dat ze de ander meer op waarde gingen schatten en besteedden meer aandacht aan elkaar. Ook gingen ze meer bewegen en gezonder eten.

Een van de problemen met dankbaarheid is dat het zo onecht kan voelen. Misschien ken je de berichten op LinkedIn wel:

“Dankbaar dat ik deze prijs heb gewonnen.”

Het is dan gewoon een politiek correcte manier om te zeggen dat je trots bent op je prestatie.

Een tweede probleem is onze neiging om onze dankbaarheid vooruit te schuiven.

• Ik ben nu wel toegelaten tot de studie geneeskunde, maar ik ben straks pas dankbaar, als ik ben afgestudeerd.
• Maar tegen die tijd ben ik pas echt dankbaar als ik mijn opleidingsplek heb.
• En dan weer ben ik dankbaar als ik ben gepromoveerd of mijn jaar in het buitenland rond heb.

Dit zijn allemaal prima doelen, maar je mag in de tussentijd ook dankbaar zijn voor wat je nu hebt.

Dat kan moeilijk zijn, omdat dankbaarheid niet stoer is. Veel mensen denken dat positiviteit ze kwetsbaar maakt, dat ze bij andere mensen in het krijt komen te staan als ze hen bedanken.

Dankbaarheid – hoe dan?

Het derde probleem is de vraag hoe je dankbaarheid kunt gaan toepassen.

Een manier is de negatieve visualisatie. Hoe zou je leven zijn als je iets zou missen, dat in je dagelijks leven zo gewoon is dat je er niet meer over nadenkt.

Iets wat zo vanzelfsprekend is, dat het “vanzelfzwijgend” is geworden.

Misschien is dat je studie, of je partner, of een vriendschap. Misschien is het iets materieels, of de plek waar je woont.

Je kunt ook eens bedenken in welke opzichten jij het beter hebt dan 99% van de wereldbevolking.

• Is dat doordat je in een rijk en vrij land woont?
• Komt het door je goede verstand, waardoor je een studie kunt doen waarmee je je dromen gaat vervullen?
• Komt het door de steun en de normen en waarden die je van je ouders hebt meegekregen?
• Zou jij je leven willen ruilen met een Romeinse keizer of een middeleeuwse koning?

Een andere benadering is om te kijken waar je over klaagt en daar het positieve van ontdekken. De afgelopen weken was mijn Tesla steeds vies door het stuifmeel van alle bomen die in de bloei kwamen.

Eigenlijk een prima probleem om te hebben.

Zo kun je ook aankijken tegen de zaken die jou stress bezorgen.

Een laatste manier om dankbaarheid in de praktijk te brengen is heel krachtig, maar moeilijk uit te voeren. We hebben er namelijk allemaal weerstand tegen.

Het heet een Gratitude letter.

Het werkt als volgt: Denk aan iemand die je dankbaar bent en schrijf een brief waarin je uitlegt waarvoor je dankbaar bent en wat diegene voor jou heeft betekend. Overhandig de brief persoonlijk en wacht terwijl de ontvanger hem leest.

Onderzoek laat zien dat de schrijver en de lezer allebei een flinke stijging ervaren op meetschalen van welbevinden en stemming. Dat effect duurt wekenlang.

Maar voor veel mensen is het een moeilijke opgave, We willen de ander niet lastig vallen, want we onderschatten hoeveel wij betekenen voor anderen. We willen niet voor schut staan. Maar de brief is geen examen. De ontvanger maakt het niks uit hoe je het opschrijft.

En wat zet je in zo’n brief? Veel mensen vinden het moeilijk om complimenten te geven, omdat ze die ook moeilijk kunnen aanvaarden. Misschien herken je dat bij jezelf. Als iemand zegt dat je leuke schoenen aan hebt, ben jij dan degene die zegt dat ze in de aanbieding waren? Dan wijs je eigenlijk het compliment af en laat je ook nog doorschemeren dat de ander geen verstand van schoenen heeft. Niet zo aardig dus.

Zeg de volgende keer eens: “Dank je wel, dat vind ik leuk om te horen.”

En incasseer het compliment.

Dan doe je jezelf en de ander een plezier.

Iedere coach of docent heeft ergens op zijn kantoor een verzameling gratitude letters en mailtjes van studenten. Ik heb die zelf ook. Mijn collega liet me van de week nog eentje zien.

Tussen al het mailgeweld van studenten die klaagden over maatregelen rondom corona zat één mailtje van een studente die haar bedankte voor haar het feit dat ze altijd de belangen van de studenten voorop zette. Reken maar dat dat bericht binnenkwam.

Samenvattend

Klagen is menselijk, maar heeft veel negatieve bijwerkingen. Het helpt je niet verder, maakt je hulpeloos en zorgt ervoor dat je onsympathiek overkomt.

Kijk eens naar de alternatieven. Wat zou beter bij jou passen? Hoe wil je hiermee aan de slag? En hoe zou het zijn als je straks minder last hebt van klaaggedrag van jezelf en anderen?

Misschien wordt dat wel een van de positieve gevolgen van de corona-crisis.