Een vraag die veel jonge artsen bezig houdt, is: “Hoe kan ik beter omgaan met onzekerheid?
Nu zijn de meeste mensen wel eens onzeker, maar onder jonge artsen speelt onzekerheid een nog sterkere rol.
- Je hebt als jonge arts ineens een andere rol. Je hebt een grote verantwoordelijkheid en moet zelf beslissingen nemen die verregaande consequenties kunnen hebben.
- Je besteedt veel energie aan het vasthouden van je medische kennis, want die is je houvast. Doordat je net uit je opleiding of je specialisatie komt, ben je je ervan bewust hoeveel kennis je bent vergeten. Het maakt onzeker om te beseffen dat je niet alles weet.
- Er is nog steeds een drempel om te spreken over onzekerheid. Je wilt overkomen als een zelfverzekerde en competente arts en die praten nooit over onzekerheid. En je wilt natuurlijk een goede indruk achterlaten bij je opleider of binnen de maatschap waarin je wilt werken, dus laat je je kwetsbare kant niet zien.
- Onder sommige groepen aios en specialisten is het exploiteren van onzekerheid een sport. De arts die een fout heeft gemaakt of die onzekerheid laat blijken, wordt tijdens de overdracht eens lekker onder handen genomen en tot de veters toe afgebrand.
Geen wonder dus dat veel artsen zoeken naar een manier om beter om te leren gaan met onzekerheid.
Onzekerheid is angst
Een tijd geleden hoorde ik Bert Keizer tijdens een nascholing zeggen: “Onzekerheid is eigenlijk een ander woord voor angst.” Ik heb daar eens goed over nagedacht en ben tot de conclusie gekomen dat het klopt. Volgens mij vallen de volgende vier angsten onder onzekerheid:
- Angst dat je iets verkeerd doet, waardoor de patiënt de dupe wordt. Een heel begrijpelijke en nuttige angst bij artsen, want hij waarschuwt ons om zorgvuldig te werken en onze kennis up to date te houden. Maar op het moment dat deze angst mentale energie kost terwijl je aan het werk bent, of je belet om uit rusten, wordt het een disproportionele angst. Hij schiet zijn doel voorbij en kan je verlammen.
- Angst dat je iets verkeerd doet en dat je daar zelf de dupe van wordt, bijvoorbeeld doordat je voor het tuchtcollege wordt gesleept of problemen krijgt met je opleider. Hierbij gaat het soms om fouten die niet direct een negatief effect hebben op de gezondheid van de patiënt en die toch kunnen leiden tot problemen. De patiënt wil bijvoorbeeld doorverwezen worden, terwijl je het medisch niet zinvol vindt. Toch maar doorverwijzen om een klacht te voorkomen? Of: Ik heb tijdens de grote visite de hoogleraar tegengesproken, zou ik daarmee mijn opleidingsplaats hebben verspeeld?
- Angst voor ontmaskering. Deze angst komt vooral voor als je zelf nog niet zeker bent van je kennis en vaardigheden. “Ik heb dan wel een diploma, maar ik heb nog steeds het gevoel dat ik alleen maar speel voor arts.” Of: “Als ik een fout maak, zien anderen dat ook en wordt ik ontmaskerd als slechte arts.”
- Angst voor succes. Deze angst is het verwaarloosde broertje van faalangst, maar zeker een angst om rekening mee te houden, omdat hij zoveel voorkomt bij mensen die een grote (professionele) ontwikkeling doormaken. Lees hier meer over angst voor succes.
Als onzekerheid eigenlijk angst is, hoe kun je er dan het beste mee omgaan?
1. Bewustwording
De eerste en misschien belangrijkste stap is bewustwording. Veel mensen proberen hun onzekerheid namelijk te verbergen, maar dat is net zoiets als een strandbal onder water proberen te houden. Het kost veel energie en uiteindelijk komt hij toch weer boven water, vaak op een ongecontroleerde manier.
Door je bewust te worden van je angst, hoef je geen energie meer te besteden aan het onderdrukken daarvan en kun je nadenken over vragen zoals: “Klopt het inderdaad dat mijn onzekerheid op angst is terug te voeren?” “Op welke angst dan precies?”Schrijf die dingen eens op. Het lijkt heel simpel, maar het formuleren en opschrijven van de dingen waarover je onzeker bent, werkt vaak heilzaam. Soms voel jede angst al verminderen als je hem hebt opgeschreven. Woorden op een stuk papier zijn vaak minder bedreigend dan de onbestemde gevoelens in ons achterhoofd.
Onderzoek je angst. Waartegen wil die je beschermen? Is dat realistisch? En wat zou er gebeuren als de situatie waar je bang voor bent zich inderdaad voordoet? Wat is het ergste resultaat? Veeg het niet onder het vloerkleed, maar schrijf het eens op, zodat je het voor je ziet.
I am an old man and have known a great many troubles, but most of them never happened.- Mark Twain
Denk vervolgens eens na over de vraag hoe groot de kans is dat het ergste inderdaad gebeurt. Meestal is die kans niet zo groot en je kunt hem nog kleiner maken door je angst constructief te gebruiken, bijvoorbeeld als checklist. En dat gaan we doen in de volgende stap.
2. Bereid je voor op het ergste geval
Nu je hebt achterhaald wat de ergste situatie is waartegen je onzekerheid je wil beschermen, kun je zelf aan de slag. Verzin manieren om je voor te bereiden op het ergste geval. Dat is net zoiets als het dragen van een veiligheidshelm: meestal onnodig, maar heel nuttig als je hem onverwacht een keer nodig hebt.
- Sta stil bij je ervaringen uit het verleden en gebruik die niet alleen om je angst aan te wakkeren, maar ook om die tegen te gaan.Wanneer ging het goed en wanneer ging het mis? Hoe kun je ervoor zorgen dat het de volgende keer beter gaat?
- Oefen lastige situaties, zodat je ze met vertrouwen aankunt. In ons medisch handelen vinden we het heel normaal om periodiek te oefenen (bijvoorbeeld reanimatie), maar je kunt allerlei situaties oefenen. Als het niet lukt in je eentje, kun je een collega of een coach vragen om dit samen met je aan te pakken.
- Maak een checklist voor situaties waarbij je niets over het hoofd wilt zien. Zelf heb ik een korte checklist die ik gebruik voor presentaties, om te voorkomen dat de microfoon stuk is of dat mijn laptop een lege accu heeft of midden in de presentatie een update wil gaan installeren.
- Vul kennis aan waarover je onzeker bent. Maar realiseer je ook dat onzekerheid niet weggaat als je een wandelende encyclopedie bent. Vaak is de echte oorzaak van onzekerheid niet een gebrek aan kennis.
3. Maak je eigen afweging
Mensen vermijden van nature moeilijke situaties, dat is heel normaal. Daarom is het belangrijk dat je zelf afweegt of je de moeilijke stap gaat zetten, of dat je toch besluit alles bij het oude te laten.
Twijfel je of je de stap wel wilt zetten? Denk dan eens na of je bereid bent de prijs te betalen als je uit onzekerheid niet datgene doet wat je misschien vindt dat je zou moeten doen.
Als je iets moeilijk vindt, kun je het beste zo vroeg mogelijk beginnen met oefenen. Niemand vindt het erg als een student het lastig vindt om een moeilijk gesprek met een patiënt te voeren. Het is pas erg als hij het daarom niet oefent en later als arts niet in staat is om zo’n gesprek op een goede manier te voeren.
4. Zet een stap
Hierover nadenken is nuttig, maar heeft pas resultaat als je een stap gaat zetten in de praktijk. Wat wordt jouw eerste stap?
Zet je ambitie laag en ga niet meteen voor goud, maar begin met een kleine, eerstvolgende actie. Kies voor de kleinst mogelijke stap als dat je helpt om binnen 24 uur tot actie over te gaan. Ik meen het, zet binnen 24 uur een stap om beter om te gaan met onzekerheid, hoe klein dan ook. Als je namelijk overgaat tot actie, komen de ideeën vanzelf.
Bedenk dat dit niet allemaal vanzelf gaat en dat je ook terug zult vallen, zoals bij iedere verandering. Laat je daardoor niet ontmoedigen en zorg ervoor dat je zekerder in je vel komt te zitten. Je werk zal er beter en plezierig van worden.
Zeg nou zelf, wat is krachtiger? Iemand die zijn onzekerheid probeert te verbergen, of iemand die zijn eigen onzekerheid onder ogen ziet?
Photo credit: David Castillo Dominici at FreeDigitalPhotos.net
