Deze tekst heb ik geschreven voor het Radboudumc, dat mij toestemming heeft gegeven om het ook toegankelijk te maken voor niet-studenten en niet-medewerkers. Hartelijk dank daarvoor!

Op dit moment, voorjaar 2020, gaan twee epidemieën de wereld rond. De eerste is Covid, de ziekte die veroorzaakt wordt door het coronavirus. Social distancing is nodig om de Covid-uitbraak zoveel mogelijk in te dammen en ervoor te zorgen dat de gezondheidszorg overeind blijft.

De tweede epidemie is de eenzaamheid die wordt veroorzaakt of verergerd door de noodzakelijke social distancing. In deze kennisclip sta ik stil bij manieren om hiermee om te gaan.

Eenzaamheid en gezondheid

Sociaal contact is niet alleen prettig, maar ook gezond. Mensen die sociale steun ervaren, herstellen bijvoorbeeld sneller na trauma’s en operaties. Ze hebben een lager niveau van stress en hun pijnrespons is lager.

Sociaal contact is dus goed en we weten uit onderzoek dat eenzaamheid slecht is voor je geestelijke, maar ook je lichamelijke gezondheid.

Het begrip Eenzaamheid dient te worden onderscheiden van het begrip Isolatie.

Isolatie is de objectieve fysieke afzondering van andere mensen, bijvoorbeeld alleen wonen.

Eenzaamheid is het subjectieve bedrukkende gevoel van alleen zijn.

Het is dus mogelijk om alleen te zijn zonder je eenzaam te voelen, maar ook om eenzaam te zijn terwijl je onder de mensen bent. In de huidige situatie van social distancing hebben we met beide varianten te maken.

Cacioppo JT and Cacioppo S. The growing problem of loneliness. Lancet 2018;391(10119):426.

Eenzaamheid is een risicofactor voor

• hoge bloeddruk
• cardiovasculair lijden
• obesitas
• verminderde weerstand
• angststoornissen
• depressie
• cognitief verval
• dementie
• overlijden

Eenzaamheid heeft overlap met risicofactoren zoals leeftijd, sociaal economische status en comorbiditeit. Als je hiervoor corrigeert, is het nog steeds een risicofactor die vergelijkbaar is met het dagelijks roken van vijftien sigaretten.

Holt-Lunstad J, Smith TB, Layton JB (2010) Social Relationships and Mortality Risk: A Meta-analytic Review. PLoS Med 7(7): e1000316. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1000316

Cole SW, Capitanio JP, Chun K, et al. Myeloid differentiation architecture of leukocyte transcriptome dynamics in perceived social isolation. Proceedings of the National Academy of Sciences USA. 2015;112(49):15142-15147.

Je medemens: steun of vijand?

Nu we plotseling in een situatie van social distancing zijn gekomen, is het logisch dat we op zoek gaan naar contact met onze medemensen. We willen verbonden zijn en steun hebben aan elkaar.

Jamil Zaki, hoogleraar aan Stanford, doet onderzoek naar empathie. Hij ontdekte dat de meest voorkomende reactie bij rampen is dat mensen gaan helpen. Egoïsme komt voor en er zijn mensen die profiteren van de crisis, maar dat zijn er veel minder dan de media ons voorhouden.

Angst, verontwaardiging, boosheid en twijfel verkopen nou eenmaal goed.

Niet alleen de officiële media doen hieraan mee, maar wij zelf ook in onze App-groepjes en Twitterfeeds. Ik merkte bij mezelf dat ik zo onrustig werd van alle berichten dat ik verzandde in panic scrolling. Blijkbaar maakt het sociale contact dat nog wel mogelijk is, het probleem alleen maar erger.

Dat brengt ons bij een van de paradoxen in de Covid-crisis: andere mensen zijn niet alleen een steun voor je, maar ze zijn ook een bedreiging. Iemand niest in de supermarkt en andere klanten worden boos. Studenten die een schijt-aan-corona-feest organiseren, worden zelf misschien niet ziek, maar kunnen het virus wel doorgeven aan anderen.

Dit mechanisme slaat ons een van de belangrijkste bronnen van steun uit de handen. We kunnen elkaar niet meer opzoeken. We kunnen niet meer een arm om iemand slaan, of zelfs iemand op een normale manier condoleren. En de social media maken ons alleen maar meer ongerust.

Het delen van ervaringen

Is het niet raar dat we juist in deze situatie eenzaam zijn? Meer dan een derde van de wereldbevolking zit op dit moment, eind april 2020, in een vorm van lockdown. We hebben als wereldburgers meer gemeenschappelijk dan ooit tevoren. Mensen in landen over de hele wereld zitten in een vergelijkbare situatie als jij.

Ervaringen delen helpt in nare situaties. Je merkt dat je niet de enige bent en die gedachte geeft steun. In mijn onderwijs aan coassistenten stel ik altijd de vraag wie last heeft van de onderlinge competitie. Als coassistenten zien dat bijna alle vingers worden opgestoken, hoor ik vaak een zucht van verlichting. Ze dachten altijd dat zij de enigen waren, maar iedereen heeft er last van. En meteen daarna gebeurt er nog iets.

De verbondenheid wordt groter. Die ander heeft hetzelfde probleem als jij, dan hebben we dus iets gezamenlijks, dan zitten we in hetzelfde schuitje.

Op het moment dat je luistert naar de ervaringen van een ander, vervul je je natuurlijke behoefte om voor iemand te zorgen. Je merkt dat je de ander echt helpt door goed te luisteren. Je merkt dat je iets goeds kunt betekenen voor een ander, ondanks je onmacht om de situatie te veranderen. Blijkbaar heb je meer kracht in je dan je misschien zelf dacht.

Sociaal contact en social distancing

Als we onze technologie goed gebruiken, kan die helpen bij het onderhouden van betekenisvolle contacten.

Het functionele online contact tijdens de Covid-crisis was snel opgestart. Mensen die nog nooit van Zoom of Google Hangouts hadden gehoord zaten ineens de hele dag te beeldbellen.

Realiseer je daarbij dat een vergadering online heel anders verloopt dan live. Je hebt kleine vertragingen en haperingen door de techniek, die maken dat je heel goed moet opletten en sneller moe bent. Ook is er minder ruimte voor een grapje of een opmerking tussendoor. De vergaderpunten kun je afhandelen, maar het sociale contact is minder rijk.

Creëer daar gerust ruimte voor. Veel bedrijven en universiteiten hebben online ontmoetingsplekken gemaakt waar je kunt bijkletsen. Mijn eigen team binnen het Radboudumc heeft elke dag een vrij serieuze online dagstart en aan het einde van de middag een informele dagsluiting, waar plek is voor een grapje of een persoonlijk verhaal.

Sommige mensen spreken af om samen hetzelfde recept te bereiden en intussen online bij te praten. Ook het tegelijkertijd kijken van een serie of een film terwijl je online bent is een manier om contact te hebben. Met anderen een computerspel spelen terwijl je contact hebt via Discord was al heel gangbaar onder gamers, geef daar gerust je eigen draai aan.

Als je een instrument speelt, kun je met vrienden een online jam afspreken. Iemand speelt een stuk muziek in en stuurt dat op naar de anderen. Iedereen vult een aantal maten in met zijn eigen instrument en aan het einde wordt het geheel in elkaar gezet. Je zit alleen muziek te maken, maar je voelt je toch verbonden.

Ten slotte kunnen we veel leren van mensen die dit al langer doen. Rareconnect.org is een online platform voor mensen die lijden aan een zeldzame ziekte. Deze mensen hebben vaak niemand in hun omgeving die de ziekte met al zijn impact kent. Sommige mensen hebben door hun ziekte al ervaring met zelfquarantaine. Via rareconnect  kunnen ze lotgenoten vinden en hebben vaak diepe en betekenisvolle contacten met elkaar. Laat je dus inspireren door dit soort voorbeelden van echt online contact.

Social distancing of physical distancing?

Social distancing doen we om aardig te zijn voor onze medemens. We kiezen er samen voor om geen fysiek nabij contact te hebben. Gelukkig zijn er manieren om sociaal contact te onderhouden zonder fysiek contact aan te gaan.

Zullen we het dan voortaan hebben over physical distancing en social proximity?